Architectuur | Imeldaziekenhuis bonheiden

Nieuw chirurgisch dagziekenhuis loopt vooruit op trend

Stefaan Claeys, Philippe Van Goethem, Bart Blancquaert

Architecture | Imeldaziekenhuis bonheiden

Le nouvel hôpital de jour chirurgical anticipe les tendances

Stefaan Claeys

Facilitair directeur Imeldaziekenhuis Bonheiden www.imelda.be

Stefaan Claeys

Architect SVR-Architects www.svr-architects.eu

Stefaan Claeys

HASA Architecten www.hasa.be

Het Imeldaziekenhuis in Bonheiden is al enkele jaren bezig met de invulling van een nieuw concept voor haar chirurgisch dagziekenhuis. Nu de bouwvergunning voor een nieuwbouw er is en de voorbereidingswerken vooruitgaan, zal weldra met de bouwwerken zelf kunnen worden gestart. Een vlotte doorloop en 99% voorspelbaarheid zijn twee principes die Stefaan Claeys, facilitair directeur, en de architecten Philippe Van Goethem (SVR-Architects) en Bart Blancquaert (HASA Architecten) voor de realisatie van dit gebouw gehanteerd hebben.

Wie vandaag al een ingreep in een dagziekenhuis onderging, weet met welke stress dat gepaard gaat. Op de dag van de ingreep moet je om 7 uur nuchter binnenkomen, je wordt naar je kamer gebracht en dan begint het wachten. Tegen de middag hoor je dan - nog steeds nuchter - dat de ingreep om 14 uur staat gepland en begint de voorbereiding. Stefaan Claeys: "Van 7 tot 14 uur is er niets gebeurd en heeft het geen zin om de patiënt ter plaatse te hebben. Die blokkeert een kamer en verplegend personeel, en is niet gelukkig. Bovendien zorgt dat wachten voor veel stress. Ziekenhuizen willen dat veranderen. Maar een vleugel voor het dagziekenhuis bijzetten om de ingrepen toch te laten doorgaan in het operatiekwartier (OK), vereist intern vervoer en alles wat daarbij komt kijken. Bovendien gebeurt een groot deel van de ingrepen nu al met minimale narcose en willen de patiënten sowieso zo snel mogelijk naar huis."

Nieuwe werkwijze

Daarom wilden ze het in Bonheiden anders aanpakken. Het begon in 2022 met de vraag naar de noden van het ziekenhuis voor de toekomst. Een van die noden is de shift van verblijfs- naar dagziekenhuis en ambulante zorgen, en daar wou de directie volop op inzetten om niet achterop te geraken. Als de planning slaagt, zal het van concept tot realiteit slechts vijf jaar geduurd hebben en dat is veel sneller dan in de meeste andere ziekenhuizen, waar de plannen soms 15 jaar oud zijn en wie weet voorbijgestreefd.

"We zijn begonnen met het opzetten van een consultant werkgroep vanuit de zorg. Welke activiteiten en welke flows willen we uit het ziekenhuis halen en in het nieuw chirurgisch dagziekenhuis onderbrengen?" Chirurgen werden uitgedaagd om keuzes te maken. Complexe ingrepen blijven uiteraard in de klassieke OK's. Van zodra echter sprake is van een ingreep waarbij de patiënt de dag zelf naar huis kan, moet die in de nieuwe setting gebeuren. Daarna werd bekeken hoe de flow van de patiënt van A tot Z zo optimaal mogelijk kan worden georganiseerd: onthaal, fysieke voorbereiding, binnenrijden in OK, ingreep, buitenrijden OK, naar recovery, bed of zetel en dan ontslag.

"Het concept is erop voorzien dat elk bed minstens tweemaal per dag gebruik wordt, elke zetel driemaal. En dan hebben we het niet alleen over het financiële aspect maar ook over de capaciteit die nodig is om een optimaal aantal patiënt te kunnen helpen. Eenmaal dat voor ons duidelijk was - hoewel nog steeds voortschrijdend inzicht - hebben we naar een architect gezocht die daarrond iets kon neerzetten."

Het standpunt van de architect

In een ziekenhuis komen via Spoed meestal onvoorspelbare ingrepen naar het OK, maar door de voorspelbare ingrepen uit het klassiek OK-circuit te nemen, kan de optimalisatie groter worden. Philippe Van Goethem: "We bouwen al dagziekenhuizen sinds 2011 en hebben vastgesteld dat de flessenhals in het klassieke ziekenhuis de OK's zijn. Omdat daar alle gevallen binnenkomen, moeten ook de kleine ingrepen in de rij staan om te worden uitgevoerd. Als die eruit kunnen worden gehaald, kan je niet alleen een optimalisatie uitvoeren in het dagziekenhuis maar ook in het grote ziekenhuis. Dat is voor beide voordelig. Een extra voordeel is dat dit nieuwe dagziekenhuis een apart gebouw wordt, niet aan de achterkant van het bestaande ziekenhuis, wel aan de voorkant zodat de patiënten die er toekomen niet door het grote ziekenhuis moeten dwalen om het dagziekenhuis te vinden, nee, ze kunnen direct binnen zodat de optimalisatie van de flow nogmaals tot zijn recht komt. Door een grotere doorstroming (meermaals bed of zetel gebruiken) kom je ook tot een groter gebruik per vierkante meter, wat de CAPEX - hoe je met je investering omgaat - ten goede komt."

Een laatste aspect naar optimalisatie toe, is de vraag: moet het dagziekenhuis een losstaand gebouw zijn of verbonden met het grote ziekenhuis? In een vorige editie van hospitals.be (2024/1) hadden we een artikel over DAISY, het chirurgisch dagziekenhuis van Yverdon-lesBains (Zwitserland), dat er prat op ging alleenstaand en zelfstandig te zijn. Philippe Van Goethem weerlegt de argumenten: "Ons eerste dagziekenhuis was Sint-Augustinus in Antwerpen. Daar waren we vertrokken van het idee dat de chirurgie in een dagziekenhuis een aparte behandeling is en dat er bijgevolg een apart gebouw bijhoort, los van het grote ziekenhuis, een stand alone dus. Dat idee heeft een aantal jaren standgehouden maar is vandaag achterhaald. In het dagziekenhuis gebeuren quasi dezelfde ingrepen, met dezelfde noden, als in het klassieke OK, alleen op een meer voorspelbare wijze."

Stefaan Claeys bevestigt: "In die optiek zal de aansturing van het nieuwe OK gebeuren vanuit het grote OK, dus via één centrale aansturing, met één centrale sterilisatie (CSA), identieke logistieke flows, bijv. de voorbereidingskar per ingreep wordt centraal klaargemaakt." Dat betekent naar personeel toe ook een vereenvoudiging.

Voor de binneninrichting wordt gekozen voor een vrij licht, maar warm interieur. Het gebruik van hout tempert het strikt functioneel medische karakter. © hasa

Gans het gebouw is uitgetekend op modulen van 1,20 meter wat niet alleen ergonomisch afgestemd is, maar in de toekomst ook de mogelijkheid biedt om materiaal te hergebruiken. © hasa

De pijnkliniek is ingericht als een lounge met inval van daglicht. © hasa

Verschillende soorten ingrepen

Aan de agenda van het dagziekenhuis wordt niet gemorreld want 99,9% van alle ingrepen liggen op voorhand vast; het enige wat kan gebeuren is dat een patiënt niet komt opdagen. In een klassiek OK liggen tijdsroosters vast per discipline en 80% daarvan is ruim vooraf gepland, maar de laatste 20% wordt de dag voordien of de dag zelf ingevuld. Met alle gevolgen die dat meebrengt. Complexe ingrepen kunnen wel eens uitlopen, ten nadele van de standaardingrepen die er tussenin staan gepland, want zij moeten als eerste schuiven. Het onderbrengen van de kleine standaardingrepen samen in één structuur, is kwalitatief beter voor de patiënt die minder stress zal ervaren.

Het pre-op gebeuren zal aangepast worden. Gedaan met het invullen van een volledige vragenlijst bij het binnenkomen, dat moet op voorhand afgewerkt zijn en klaarliggen op de dag van de ingreep. De nieuwe elektronische patiëntendossiers vergemakkelijken deze aanpak. Naast een fysieke flow moet ook de volledige administratieve flow digitaal afgewerkt zijn vóór de ingreep. Dat draagt bij tot het succes van deze oplossing. "We hebben er rekening mee gehouden dat zelfs binnen het dagziekenhuis een onderscheid wordt gemaakt tussen verschillende ingrepen. In de groep ingrepen die geen nabehandeling of rust ter plekke beogen, is er nog een onderscheid tussen zwaardere en lichtere ingrepen. Voor de lichtere ingrepen is cabinetchirurgie mogelijk", legt Philippe Van Goethem uit.

In het nieuwe gebouw zijn dan ook behandelkamers gepland. "De ingrepen die daarvoor in aanmerking komen (quasi geen anesthesie, geen voorbereiding, geen nabehandeling) gebeuren nu her en der in het ziekenhuis in functie van de afdeling. Zij zullen in een behandelkamer kunnen worden uitgevoerd. In dit concept hebben we 4 standaardbehandelkamers en 2 grotere voorzien in één cluster; de grotere zijn qua uitrusting (bijv. luchtconditionering) en techniek vergelijkbaar met een OK. Als de patiënt niet naar recovery moet, kan die op het gelijkvloers terecht voor zijn ingreep", vervolledigt de facilitair directeur.

Veranderingen voor artsen en verpleegkundigen

Bij de opname van patiënten voor een ingreep zullen ook artsen zich moeten aanpassen. Nu komt ongeveer de helft van de patiënten binnen via Spoed, zonder een spoedgeval te zijn, omdat het gewoon sneller gaat. Dat zal niet meer kunnen want niet organiseerbaar.

In de nieuwe setting zal de ontslagprocedure niet meer noodzakelijkerwijze door de arts die geopereerd heeft, uitgevoerd worden. Dat kan door de verpleegkundige die de patiënt gedurende zijn hele traject in het chirurgisch dagziekenhuis begeleidt. De patiënt die naar huis gaat, heeft alle nodige info gekregen (ook van de arts) en wordt nadien opgevolgd door de betrokken arts.

Dat een snel ontslag in een dagziekenhuis mogelijk is, heeft niet alleen te maken met kortere of lokale anesthesie maar ook met zowel horizontale als verticale kortere loopafstanden. "Het gebouw leent zich hiertoe goed. De patiënt kan zich zo gemakkelijk oriënteren, en de organisatie kan op alles snel anticiperen", weet de architect.

Het gelijkvloers

Het nieuw chirurgisch dagziekenhuis komt naast de inkom van het grote ziekenhuis maar wel met eigen inkom. Bart Blancquaert: "We hebben de gevel van de nieuwbouw bewust schuin gezet zodat de inkom op het plein staat en een volwaardige herkenbare ingang voor het dagziekenhuis kan worden. Het moet immers zeer gemakkelijk en duidelijk bereikbaar zijn, en dicht bij het bestaande ziekenhuis komen te liggen, waarmee het verbonden moet zijn. De groene partijen ervoor hebben we willen behouden omdat dit deel uitmaakt van het algemeen beeld van dit ziekenhuis."

De inkom, in een hoek van het gebouw, bestaat uit een zone voor inschrijving en heel grote wachtzaal waar de mensen kort wachten vooraleer ze naar hun bestemming (OK, behandelkamer, pijnkliniek, endoscopie) worden begeleid. Op de andere verdiepingen is trouwens geen wachtzaal aanwezig. Achter het patiëntengedeelte is een back-office waar in principe geen patiënten komen en waar een verbinding naar het bestaande gebouw loopt. De begeleiders van patiënten kunnen in de wachtzaal wachten maar "we sturen aan op zo weinig mogelijk begeleiders ter plaatse. We zullen hen informeren op het moment dat de ingreep gedaan is en in de tussentijd kunnen ze naar de cafetaria, of een wandeling maken. We zijn een app aan het ontwikkelen waarmee de begeleider ook kan volgen waar de patiënt zich op elk moment bevindt", aldus Stefaan Claeys.

Op het gelijkvloers zijn 6 behandelkamers, vlakbij de pijnkliniek, voor patiënten die geen voorbereiding nodig hebben.

De pijnkliniek is ingericht als een lounge voor de voorbereiding, naast twee zalen met radiologietoestellen waar een aantal ingrepen kunnen gebeuren en daarna kan de patiënt uitrusten in één van de zetels. "Het concept van lounge is nu reeds ingevoerd in het oncologische dagziekenhuis: de kamers zijn er afgeschaft, vervangen door bogen, met zetels zodanig dat alle patiënten naar buiten kunnen kijken, als het ware in een eigen cocon en niet het gevoel hebben dat er naast hen nog een patiënt zit."

De eerste en tweede verdieping

Op niveau 1 komen de OK's die in het bestaande gebouw ook op niveau 1 zitten; de verbinding tussen beide gebouwen mondt uit aan de CSA, naast de OK's. Er zijn 4 OK-zalen. Patiënten die hier aankomen worden direct voorbereid op de ingreep. Er zijn kleedkamers, een verpleegdesk en zetels of bedden in afwachting dat ze naar één van de 4 zalen voor de ingreep worden gebracht. Na de ingreep kunnen ze of naar recovery, of naar een kamer met bed, of naar de lounge. Bedoeling is de doortocht van de patiënt zo kort mogelijk te houden. Bovendien is "een flow tegen de klok in altijd gemakkelijker dan met de klok mee. Dat hebben we hier ook toegepast", vervolledigt architect Van Goethem.

Op niveau 2 zullen gastro-, colono- en bronchoscopieën worden uitgevoerd. De inrichting is gelijkaardig. Er wordt van uit gegaan dat de meeste colonoscopiepatiënten thuis hun voorbereiding correct hebben gedaan, al zal dat niet steeds zo zijn, vandaar dat er een voorbereidingszone met een aantal boxen is voorzien. Hier liggen de patiënten op een brancard omdat het waarschijnlijk steeds nodig zal zijn om uit te slapen na de sedatie; na passage in één van de onderzoekslokalen wordt de patiënt al of niet via de recovery naar een kamer gebracht. Hier zijn geen zetels alleen kamers om ietwat meer privacy te bieden, bijv. na een colonoscopie. Er zijn geen administratieve werkplekken voorzien. De patiëntendossiers zijn overal elektronisch te consulteren en beschikbaar in elke zaal. Vermits alle ingrepen gepland zijn, komen de chirurgen ook volgens de planning ter plaatse en is er voor hen geen afzonderlijke ruimte voorzien. Anesthesisten hebben een desk in het OK en in recovery. Twee gespreklokalen zijn wel voorhanden.

Shift in activiteit

De verpleegkundigen die in het nieuwe gebouw van de chirurgische daghospitalisatie zullen werken, komen uit het klassieke OK maar zullen er wel een aantal taken bovenop krijgen, zoals de voor- en nabehandeling van de patiënt. "Het is de bedoeling om met vaste teams te werken, omdat de werking van het dagziekenhuis enigszins anders is dan in het klassieke OK en ook het type ingrepen is verschillend. Per cluster van type ingrepen zullen de verpleegkundigen gespecialiseerd zijn. Een dagziekenhuis heeft wel in tegenstelling tot het grote ziekenhuis maar één shift, maar ook dat zal wellicht veranderen in de nabije toekomst", aldus de facilitair directeur.

"Globaal stellen we in de sector een daling van het aantal noodzakelijke verblijfsbedden vast. Uit de voorafgaande studie zien we in onze regio echter nog een lichte stijging (vooral geriatrische bedden). De activiteit aan dagchirurgie en preventieve onderzoeken zoals gastro-enterologie gaat hoe dan ook in stijgende lijn." Er wordt dus wel uit gegaan van een groei in de activiteit van het chirurgisch dagziekenhuis nadat het eind 2025, begin 2026 operationeel zal zijn. Het nieuwe gebouw en concept zijn voorzien op een groei van 30%. Het zal dan aanpassen zijn en anticiperen in de noden naar personeel toe.

Vandaag is er naar verblijf toe geen vrije ruimte meer in het ziekenhuis. Het is dus wachten op de verhuis naar het nieuwe dagziekenhuisgebouw om her en der de nodige renovaties te doen in de bestaande gebouwen.

De zorg wordt steeds gespecialiseerder, wat meer ruimte vereist om materiaal te stockeren. Ook de polikliniek is aan renovatie toe; om dat te kunnen moet ruimte voorhanden zijn om de raadplegingen tijdelijk onder te brengen.

Over de nieuwbouw zelf

Eén van de opdrachten was dat het gebouw modulair moest zijn, met andere woorden, als de vereisten volgend jaar veranderen, moet het mogelijk zijn om daarop te kunnen inspelen.

Architect Bart Blancquaert: "Om een gebouw te maken dat kan groeien/evolueren met zijn gebruikers, werden in de structuur zo weinig mogelijk kolommen gebruikt, zodat heel grote open ruimtes ontstaan die op verschillende manieren kunnen ingedeeld worden. Gans het gebouw is uitgetekend op modulen van 1,20 meter wat niet alleen ergonomisch afgestemd is, maar in de toekomst ook de mogelijkheid biedt om materiaal te hergebruiken. Het materiaalgebruik in de bouwsector is immers verantwoordelijk voor een groot deel van de CO2-productie, dus moeten we er zorgvuldig mee omspringen." Dit was een belangrijke insteek, buiten feit dat het gebouw uiteraard energiezuinig is. Het is de bedoeling om tot 20% onder de huidige norm voor gebouwgebonden energiegebruik te gaan, volledig gevoed door geothermie die onder het gebouw zal voorzien worden.

De impact van het gebouw op het milieu zal laag zijn. "We wilden een gebouw maken dat het coloriet van het bestaande gebouw benaderde. De zwarte hoofdinkom blijft de eyecatcher, die de mensen op de goede weg zet vanaf de parkings. De inkom van het dagziekenhuis is ernaast gelegen, met een gaanderij door het gebouw die richting bushalte gaat. Zo kunnen voetgangers die met het openbaar vervoer komen, langs het nieuwe gebouw overdekt begeleid worden naar de hoofdinkom. De doorlopende banden in aluminiumbeplating in de gevel hebben een functie: ze zijn opgebouwd uit cassettes in houtskelet waardoor een gesloten gevel kan worden vervangen door een raam zonder dat er structurele ingrepen nodig zijn (en omgekeerd om een bestaand raam te dichten). Het gebouw kan zo mee evolueren in functie van de noden. Hiermee worden twee problemen waar we bij renovatie vaak tegenaan lopen - kolommen in de weg en te weinig daglicht dat binnenkomt - meteen vermijdbaar."

Over de binneninrichting

Alle technische apparatuur komt in de kelder; er zal niets op het dak staan om de esthetiek van het uitzicht uit alle kamers te respecteren.

Voor de binneninrichting wordt gekozen voor een vrij licht, maar warm interieur. Het gebruik van hout tempert het strikt functioneel medische karakter. "Daarmee kan je ook in een dagziekenhuis een verschil maken met een klassiek ziekenhuis en een beetje cocooning bieden zodat de overgang met thuis niet zo bruusk is. Er is gekozen voor een meer huiselijke omgeving en zachte materialen, al blijft het geheel toch voldoende hygiënisch", vat Philippe Van Goethem samen.

Door het gebruik van veel transparantie is doorkijk vaak mogelijk, al is dat steeds in zones waar enkel personeel komt en geen patiënten. In de ruimtes die voorzien zijn voor de voorbereiding van een colonoscopie, worden lamellen aangebracht om privacy te creëren. De meeste ruimtes hebben daglicht via een raam, dat maakt naar welbevinden een groot verschil

Ook in de gang met kamers wordt gewerkt met schuifdeuren met lamellen zodat er steeds licht op de gang valt. De kamers zelf zijn klein, maar dat geeft niet vermits de verblijftijden toch beperkt zijn. Kamers hebben een groot raam dat uitkijkt op het groen. Ze zijn voorzien van de nodige medische uitrusting en werkruimte voor de verpleging, een eigen badkamer met toilet en lavabo. Op de gang is een open verpleegpost met duidelijk aangegeven balies wat de aanspreekbaarheid - belangrijk naar patiëntenbeleving - ten goede komt.

In de ontwaakrecovery zijn geen bedbalken met allerhande pluggen zichtbaar. De volledige medische uitrusting is subtiel weggewerkt.

Een kleine personeelsruimte - iets meer dan de klassieke refter - met veel daglicht en wat afgezonderd van de werkvloer, vervolledigt het geheel.

Verhuisbewegingen

De eerste stap in de voorbereiding werd twee jaar geleden al gezet: het optrekken van een nieuwbouw voor een deel van de administratie (archief, hr, communicatie) en uitbreiding van de polikliniek. Om de container waarin het huidig chirurgisch dagziekenhuis zat te kunnen wegnemen en plaats te maken voor de nieuwbouw, zijn tal van verhuisbewegingen nodig geweest. Drie verschuifbewegingen hebben plek vrijgemaakt voor de activiteit van het chirurgisch dagziekenhuis vooraleer de container kon worden weggenomen en de bouw van het nieuw chirurgisch dagziekenhuis kan worden gestart. Eens de nieuwbouw klaar is en het chirurgisch dagziekenhuis naar daar kan verhuizen, zal hun tijdelijke plek ingenomen kunnen worden door verschillende diensten die achtereenvolgens zullen gerenoveerd worden.

Een proefdraaiperiode - waarin werd onderzocht hoe een bed twee- tot driemaal per dag kon worden gebruikt - ging de verhuis vooraf, want de ruimte waarover het chirurgisch dagziekenhuis tijdelijk beschikt is kleiner dan de plek die ze in de container had, met minder beschikbare bedden."

De bouwtijd zelf zou relatief kort moeten kunnen worden gehouden omdat veel structuren op voorhand kunnen worden samengesteld. Ze rekenen anderhalf jaar, en hopen de nieuwjaarsreceptie van 2026 in het nieuw chirurgisch dagziekenhuis te kunnen organiseren, zelfs al zal alles nog niet tot in de puntjes zijn afgewerkt. "Met een goede organisatie en coördinatie moeten we daarin slagen", sluit Stefaan Claeys af.